نیر تبریزی
بهت ملائک
ای ز داغ تو روان خون دل از دیده‌ی حور
بی تو عالم همه ماتمکده تا نفخه ی صور
*****
خاک بیزان به سر اندر سر نعش تو بنات
اشکریزان به بر از سوگ تو شعرای عبور
*****
ز تماشای تجلای تو مدهوش کلیم
ای سرت سرّ انا الله و سنان نخله ی طور
*****
دیده‌ها گو همه دریا شو و دریا همه خون
که پس قتل تو منسوخ شد آیین سرور
*****
شمع انجم همه گو اشک عزا باش و بریز
بهر ماتمزده کاشانه چه ظلمات چه نور
*****
پای در سلسله سجاد و به سر تاج یزید
خاک عالم به سر افسر و دیهیم و قصور
*****
تیر ترسا و سر سبط رسول مدنی
آه اگر طعنه به قرآن زند انجیل و زبور
*****
تا جهان باشد و بوده است که داده ست نشان
میزبان خفته به کاخ اندر و مهمان به تنور؟
*****
سر بی تن که شنیده است به لب آیه‌ی کهف
یا که دیده است به مشکات تنور آیه‌ی نور؟
*****
جان فدای تو از حالت جانبازی تو
در طف ماریه از یاد بشد شور نشور
*****
قدسیان سر به گریبان به حجاب ملکوت
حوریان دست به گیسوی پریشان ز قصور
*****
گوش خضرا همه پر غلغله‌ی دیو و پری
سطح غبرا همه پر ولوله‌ی وحش طیور
*****
غرق دریای تحیر ز لب خشک تو نوح
دست حیرت به دل از صبر تو ایوب صبور
*****
مرتضی با دل افروخته لاحول کنان
مصطفی با جگر سوخته حیران و حصور
*****
کوفیان دست به تاراج حرم کرده دراز
آهوان حرم از واهمه در شیون و شور
*****
انبیا محو تماشا و ملائک مبهوت
شمر سرشار تمنا و تو سرگرم حضور
دیوان نیر تبریزی.مراثی.ش 3.ص215
ذکر شهادت حضرت عبدالله بن الحسن(ع)
بس که خونبار است چشم خامه‌ام
بوی خون آید همی از نامه‌ام
*****
ترسمش خون باز بندد راه را
سوی شه نابرده عبدالله را
*****
آن نخستین سبط را دوم سلیل
آخرین قربانی پور خلیل
*****
قامتش سروی ولی نو خاسته
تیشه کین شاخ او پیراسته
*****
خاک بار ای دست بر سر خامه را
بو که بندد ره به خون این نامه را
*****
سر برد این قصه جانکاه را
تا رساند نزد مهر آن ماه را
*****
دید چون گلدسته باغ حسن
شاه دین را غرق گرداب فتن(جمع فتنه)
*****
کوفیان گردش سپاه اندر سپاه
چون به دور قرص مه شام سیاه
*****
تاخت سوی حربگه نالان و زار
همچو ذره سوی مهر تابدار
*****
شه به میدان چشم خونین باز کرد
خواهر غمدیده را آواز کرد
*****
که مهل(مگذار) ای خواهر مه روی من
کاید این کودک ز خیمه سوی من
*****
ره به ساحل نیست زین دریای خون
موج طوفان زا و کشتی سرنگون
*****
بر نگردد ترسم این صید حرم
زین دیار از تیر باران ستم
*****
گرگ خونخوار است وادی سر به سر
دیده راحیل در راه پسر
*****
دامنش بگرفت زینب با نیاز
گفت جانا زین سفر بر گرد باز
*****
از غمت ای گلبن نورس مرا
دل مکن خون داغ قاسم بس مرا
*****
چاه در راه است و صحرا پر خطر
یوسف از این دشت کنعان کن حذر
*****
از صدف بارید آن در یتیم
عقد مرواریدتر(رشته و گلو بندی از مروارید آبدار) بر روی سیم(نقره)
*****
گفت عمه و اهلم بهر خدا
من نخواهم شد ز عم خود جدا
*****
وقت گلچینی است در بستان عشق
در مبندم بر بهارستان عشق
*****
بلبل از گل چون شکیبد در بهار
دست منع ای عمه از من باز دار
*****
نیست شرط عاشقان خانه سوز
کشته شمع و زنده پروانه هنوز
*****
عشق شمع از جذبه‌های دلکشم
او فکنده نعل دل در آتشم
*****
دور دار ای عمه از من دامنت
آتشم ترسم بسوزد خرمنت
*****
دور باش از آه آتش زای من
کاتش سود است سر تا پای من
*****
بر مبند ای عمه بر من راه را
بو که بینم بار دیگر شاه را
*****
باز گیر از گردن شوقم طناب
پیل طبعم دیده هندوستان بخواب
*****
عندلیبم سوی بستان می‌رود
طوطی‌ام زی(سو و جانب) شکرستان می‌رود
*****
جذبه عشقش کشان سوی شهش
در کشش زینب به سوی خرگهش
*****
عاقبت شد جذبه‌های عشق چیر
شد سوی برج شرف ماه منبر
*****
دید شاه افتاده در دریای خون
با تن تنها و خصم از حد فزون
*****
گفت شاها نک به کف جان آمدم
بر بساط عشق مهمان آمدم
*****
آمدم ای شاه من اینجا قنق(مهمان)
ای تو مهمان دار سکان افق
*****
هین کنارم گیر و دستم نه به سر
ای به روز غم یتیمان را پدر
*****
خواهران و دختران در خیمه گاه
دوخته چون اختران چشمت به راه
*****
کز سفر کی باز گردد شاه‌ها
باز آید سوی گردون ماه ما
*****
خیز سوی خیمه‌ها می‌کن گذار
چشم‌ها را وارهان از انتظار
*****
گفت شاهش الله ای جان عزیز
تیغ می‌بارد در این دشت ستیز
*****
تو به خیمه باز گرد ای مهوشم
من بدین حالت که خود دارم خوشم
*****
گفت شاها این نه آئین وفاست
من ذبیح عشق و این کوه مناست
*****
کبش(میش قربانی) املح(سپید و سیاه) که فرستادش خدا
سوی ابراهیم از بهر فدا
*****
تو خلیل و کبش املح نک منم
مرغزار عشق باشد مسکنم
*****
نز(نه از) گران جانی به تأخیر آمدم
کوکب صبحم اگر دیر آمدم
*****
دید ناگه کافری در دست تیغ
که زند بر تارک شه بی دریغ
*****
نامده آن تیغ کین شه را به سر
دست خود را کرد آن کودک سپر
*****
تیغ بر بازوی عبدالله گذشت
وه چه گویم که چه زان بر شه گذشت
*****
دست افشان آن سلیل ارجمند
خود چو بسمل در کنار شه فکند
*****
گفت دستم گیر ای سالارکون
ای به بی‌دستان بهر دو کون عون
*****
پایمردی کن که کار از دست رفت
دستگیرم کاختیار از دست رفت
*****
شه چو جان بگرفت اندر بر تنش
دست خود را کرد طوق گردنش
*****
ناگهان زد ظالمی از شست کین
تیر دل دوزش به حلق نازنین
*****
گفت شه کی طایر طاوس پر
خوش بر افشان بال تا نزد پدر
*****
یوسفا فارغ ز رنج چاه باش
رو به مصر کامرانی شاه باش
*****
مرغ روحش پر به رفتن باز کرد
همچون باز از دست شه پرواز کرد
دیوان میرزا محمدتقی حجت الاسلام(نیر).ص73
نیر تبریزی
چون تیر عشق جا به کمان بلا کند
اول نشست، بر دلِ اهل ولا کند
*****
در حیرتند خیره سران از چه عشق دوست
احباب را به بند بلا مبتلا کند
*****
بیگانه را تحمل بار نیاز نیست
معشوق، ناز خود همه بر آشنا کند
*****
تن پرور از کجا و تمنّای وصل دوست
دردی ندارد او که طبیبش دوا کند
*****
آن را که نیست شور حسینی به سر ز عشق
با دوست کی معامله‌ی کربلا کند
*****
یک به اره پشت پا به سرِ ماسوا زند
تا ز آن میان از این همه خود را سوا کند
*****
آری کسی که کشته‌ی او این بُوَد سزاست
خود را اگر به کشته‌ی خود خون بها کند
*****
باللّه اگر نبود خدا خون بهای او
عالم نبود در خورِ نعلین پای او
دیوان نیر.قسمتی از ترکیب بند رثای امام حسین(ع).ص204
ذکر شهادت حضرت قاسم بن الحسن(ع)
قاسم آن نو باوه باغ حسن
گوهر شاداب دریای محن(جمع محنت:بلا)
*****
شیر مست جام لبریز بلا
تازه داماد شهید کربلا
*****
چارده ساله جوان نونهال
برده ماه چارده شب را به سال(کنایه از بسیار زیبا بودن)
*****
قامتش شمشاد باغستان عشق
روش مرآت نگارستان عشق
*****
در حیا فرزانه فرزند حسن
در شجاعت حیدر لشگر شکن
*****
با زبان لابه نزد شاه شد
خواستارم عزم قربانگاه شد
*****
گفت شه کای رشک بستان ارم
رو تو در باغ جوانی خوش به چم
*****
همچو سرو از باغ غم آزاد باش
شاد زی و شاد بال و شاد باش
*****
مهلا ای زیبا تذر و خوش خرام
این بیابان سر به سر بند است و دام
*****
الله ای آهوی مشگین تتار
تیر بارانست دشت و کوهسار
*****
بوی خون می‌آید از دامان دشت
نیست کس را زان امید بازگشت
*****
چون تو را من دور دارم از کنار
ای مرا تو از برادر یادگار
*****
کی روا باشد که این رعنا نهال
گردد از سم ستوران پایمال
*****
کی روا باشد که این روی چو ورد
غلطد اندر خون به میدان نبرد
*****
گفت قاسم کای خدیو مستطاب
ای تو ملک عشق را مالک رقاب
*****
گرچه خود من کودک نو رسته‌ام
لیک دست از کامرانی شسته‌ام
*****
من به مهد عاشقی پرورده‌ام
خون به جای شیر مادر خورده‌ام
*****
کرده در روز ولادت کام من
باز، با شهد شهادت مام من
*****
گرچه در دور جوانی کام‌ها است
کام من رفتن به کام اژدها است
*****
کام عاشق غرقه در خون گشتن است
سر به خاک کوی جانان هشتن است
*****
ننگ باشد در طریق بندگی
بر غلامان بی شهنشه زندگی
*****
زندگی را بی تو بر سرخاک باد
کامرانی را جگر صد چاک باد
*****
لابه‌های آن قتیل تیر عشق
می نشد پذرفته نزد پیر عشق
*****
بازگشت آن نو گل باغ رسول
از حضور شاه نومید و ملول
*****
شد به سوی خیمه آن گلگون عذار
از دو نرگس بر شقایق ژاله بار
*****
چون نگردد گفت سیر از زندگی
آن که نپسندد شهش بر بندگی
*****
چون ز بی قدری نکردت شه قبول
رخت بر بند از تن ای جان ملول
*****
سر که فتراکش نبست آن شهسوار
گور سر خود گیر و بر سر خاکبار
*****
سر به زانوی غم آن والا نژاد
کآمدش ناگه ز عهد باب یاد
*****
که به هنگام رحیل آن شاه فرد
هیکلی بر بازویش تعویذ کرد
*****
گفت هر جا سخت گردد بر تو کار
نامه بگشا و نظر بر وی گمار
*****
هر کجا سیل غم آرد بر تو رو
این وصیت باز کن بنگر در او
*****
گفت کاری سخت‌تر زین کار نیست
که به قربانگاه عشقم بار نیست
*****
یا چه غم زین بیش‌تر که شاه راد
ره به خلوتگاه خاصانم نداد
*****
نامه را بگشود و دیدش کش پدر
کرده عهدش کای همایون رخ پسر
*****
ای تو نور چشم عم و جان باب
وی مرا تو در وفا نایب مناب
*****
من نباشم در زمین کربلا
بر تو بخشیدم من این تاج ولا
*****
چون ببینی عم خو را بی معین
در میان کارزار اهل کین
*****
زینهار ای سرو رعنای سهی
لابه‌ها کن تا به پایش سر نهی
*****
جهد کن فردا نباشی شرمسار
در حضور عاشقان جان نثار
*****
جان به شمع عشق چون پروانه زن
خود بر آتش چابک و مردانه زن
*****
بر قد موزون کفن می‌کن قبا
اندر آن صحرا قیامت کن بپا
*****
شاهزاده خواند چون عهد پدر
با ادب بوسید و به نهادش به سر
*****
می‌نگنجد از خوشی در پیرهن
حجله داماد شد بیت الحزن
*****
عقدهای مشکلش گردید حل
وان همه اندوه به شادی شد بدل
*****
از شعف چون غنچه خندان شگفت
شکر ایزد را به جای آورد و گفت
*****
ای همایون قرعه اقبال من
کآیه لاتقنط آمد فال من
*****
شکر لله کافتتاح این مثال
کوکب به ختم بر آورد از وبال
*****
در فضای عشق بال افشان شدم
لایق قربانی جانان شدم
*****
عهده نامه برد شادان نزد شاه
با تضرع گفت کای ظل اله
*****
سوی درگاهت به کف جان آمدم
نک ز شه در دست فرمان آمدم
*****
سر خط امضا ده این منشور را
وز جسارت عذر نه مامور را
*****
دید چون شاه آن خط مینو نگار
شد بسیم از جزع مروارید بار
*****
گفت کای صورت نگار خوب و زشت
جان فدای دست توکاین خط نوشت
*****
جان فدای دست تو ای دست حق
که گرفته بر همه دستی سبق
*****
{ازآخر صفحه 57تااول 61 راننوشتیم}
*****
این بگفت و راند سوی رزمگاه
با تعنت گفت به امیر سیاه
*****
کاسب خود را داده‌ئی آب ای لعین
گفت آری گفت ویحک شرم بین
*****
اسب تو سیراب و فرزند رسول
نک زتاب تشنگی از جان ملول
*****
سر به زیر افکند از شرم آن عنید
که به پاسخ حجتی در خور ندید
*****
شامی ای را گفت ساز جنگ کن
سوی روزم این صبی آهنک کن
*****
گفت شامی ننک باشد در نبرد
کافکند با کودکی پیکار مرد
*****
خود تو دانی که مرا مردان کار
یک تنه همسر شمارد با هزار
*****
دارم اینک چار فرزند دلیر
هر یکی در جنگ ز اوی شیر گیر
*****
نک روان دارم یکی بر جنگ او
با همین از چهره شویم ننک او
*****
گفت اینان زادگان حیدرند
در شجاعت وارث آن سرورند
*****
خردسال از بینش خرده مگیر
که ز مادر شیر زاید زاد شیر
*****
از طراز چرخ بودی جوشنش
گر بخردی تن بر این دادی تنش
*****
این شررها کن نژاد آتشند
خرمنی هر لحظه در آتش کشند
*****
نسل حیدر جملگی عمر و افکنند
که به نسبت خوشه آن خرمنند
*****
آن که از پستان شیری خورد شیر
گرچه خرد آمد شجاع است و دلیر
*****
گر نبودی منع زنجیر قضا
تنگ بودی بر دلیریشان فضا
*****
داد شامی از سیه بختی جواز
پور را بر حرب آن ماه حجاز
*****
شاهزاده راند به اره سوی او
یافت ناگه دست بر گیسوی او
*****
موکشان بربود از زین پیکرش
داد جولان در مصاف لشگرش
*****
آنچنانش بر زمین کوبید سخت
کاستخوان با خاک یکسان گشت و پخت
*****
هم یکایک آن سه دیگر زاد وی
رو به میدانگه نهاد او را ز پی
*****
در نخستین حمله آن میر راد
پای پیکارش نماند و سر نهاد
*****
ساکنان ذوره عرش برین
ز آسمان خواندند بر وی آفرین
*****
شامی آمد با رخ افروخته
دل ز داغ سوگواری سوخته
*****
اهرمن چون با فرشته شد قرین
کرد رو بر آسمان سلطان دین
*****
کای مهین یزدان پاک ذوالمنن
این فرشته چیره کن بر اهرمن
*****
لب بهم ناورده شه سبط کریم
کرد شامی را به یک ضربت دو نیم
*****
زان چنان دعوت نبود این بس عجیب
بود عاشق صوت داعی را مجیب
*****
ای خوش آن صوتی که او جویای اوست
رأی این در هر چه خواهد رأی اوست
*****
نی معاذالله خطا رفت ای عجیب
صوت داعی بود خود صوت مجیب
*****
داند آن کز سرّ عشق آگه بود
کاین همه آوازها از شه بود
*****
رو حدیث کنت سمعه باز خوان
تا بیابی رمز این سر نهان
*****
شد چو از تیغش دو نیم آن رزم کوش
مرحبا آمد ز یزدانش به گوش
*****
تافت شهزاده عنان از رزمگاه
شکوه بر لب از عطش تا نزد شاه
*****
دید چون خوشیده یاقوت ترس
بر دهان بنهاد شاه انگشترش
*****
در صدف گفتی نهان شد گوهری
یا هلالی شد قرین مشتری
*****
کرد آگاهش ز رمز عشق شه
بر دهانش مهر زد یعنی که صه
*****
چشمه جوشید از آن چو سلسبیل
زندگی بخش دو صد خضر دلیل
*****
چون لب لعلش از او سیراب شد
تشنه دیدار جد و باب شد
*****
تاخت سوی رزمگه با صد شتاب
باد یا چون تشنه مستعجل بر آب
*****
شیر بچه تیغ مرد افکن به مشت
کشت از آن رو به مردان آنچه کشت
*****
حیدرانه تیغ در لشگر نهاد
پشته‌ها از کشته‌ها ترتیب داد
*****
ظالمی زد ناگهش تیغی به فرق
تن ز زین برگشت در خون گشت غرق
*****
نو عروس از غم گریبان چاک کرد
فاطمه در خلد،بر سر خاک کرد
*****
کرد رو با شیر حق کی داورم
وقت آن آمد که آئی بر سرم
*****
زد فلک در نیل،رخت شادی ام
خاک و خون شد حجله دامادیم
*****
شاه دین آمد به بالین حبیب
دید دامادی دو دست از خون خضیب
*****
سر بریدن را ستاده بر سرش
قاتلی در دست خونین خنجرش
*****
دست او افکند با تیغی ز دوش
لشگر از فریاد او آمد به جوش
*****
زد به لشگر شاه دین با تیغ تیز
گرم شد هنگامه جنگ و گریز
*****
پیکر آن تازه داماد گزین
شد لگدکوب ستور اهل کین
*****
شه چو آمد بار دیگر بر سرش
دید با حالی دگرگون پیکرش
*****
برگ برگ نو گل باغ هدی
از سموم کین شده از هم جدا
*****
گفت با صد حسرت و خون جگر
کای همایون فال و فرخ رخ پسر
*****
قاتلانت در دو عالم خوار باد
خصمشان پیغمبر مختار باد
*****
سخت صعب آید به عمت زندگی
که تواش خوانی گهِ درماندگی
*****
بهر یاری تو بر نایید فرود
یا نه بخشد بر تو آن یارش سود
*****
پس کشیدش بر کنار از لطف شاه
برد نالانش به سوی خیمه گاه
*****
گفت مهلا ای عزیزان گزین
که هوان واپسین ماست این
*****
یارب این قوم سیه دل خوار باد
بر جبینشان داغ ننگ و عار باد
*****
ای جهان داور ملیک هفت و چار
وا نمان دَیّار از ایشان در دیار
دیوان نیر.ص54
قتل شهید عشق نه کار خدنگ بود
دنیا برای شاه جهان دار تنگ بود
*****
عصفور هرچه باد ، هماورد باز نیست
شهباز را ز پنجه‌ی عصفور ننگ بود
*****
آیینه خود ز تاب تجلی به هم شکست
گیرم که خصم را دل پر کینه سنگ بود
*****
نیرو از او گرفت بر او آخت تیغ کین
قومی که با خدای مهیای جنگ بود
*****
عهد الست اگر نگرفتی عنان او
شهد بقا به کام مخالف شرنگ بود
*****
از عشق پرس حالت جانبازی حسین
پای براق عقل در این عرصه لنگ بود
*****
احمد اگر به ذروه ی قوسین عروج کرد
معراج شاه تشنه به سوی خدنگ بود
دیوان نیر.قسمتی از ترکیب بند رثای امام حسین(ع).ص208
غزل
کس نزد پای به کویت که نه سر داد آنجا
روید از خاک مگر خنجر بیداد آنجا
*****
زلفت ار گرد بر انگیخت زشهری چه عجب
خاک یک سلسله دل آمده بر باد آنجا
*****
به هوای گل رویت چمنی باز نماند
که نیامد دل شوریده به فریاد آنجا
*****
چه فتاده است در آن کوی که نگذشت بر او
باری از قافله دل که نیفتاد آنجا
*****
خوش مقامی است فرح بخش ،خرابات مغان
باد از مغبچگان تا ابد آباد آنجا
*****
گر به صحرای جنون بگذری ای باد صبا
می به یار از دل زنجیری ما یاد آنجا
*****
نیرا ، بادیه عشق عجب دامگهی است
که رود سر زده صید از پی صیاد آنجا
دیوان نیر.غزل1.ص273
تضمینی از غزل حافظ
منم امروز که در صنعت عشق استادم
آه جانکاه مرا ، تیشه و من فرهادم
*****
به عبث نیست در این دیر کهن فریادم
فاش می گویم و از گفته ی خود دلشادم
*****
بنده ی عشقم و از هر دو جهان آزادم
*****
چون کشم رخت از این دهکده ی پست رواق
پا نهم بر سر این نه فلک زرین طاق
*****
بر سر سدره ی طوبا فکنم طرح وثاق
طایر گلشن قدسم چه دهد شرح فراق
*****
که در این دامگه حادثه چون افتادم
*****
در ازل مسکن و مالوف نه این جایم بود
گلشن قدس و لب ماء معین جایم بود
*****
پایه ی چرخ برین پست ترین جایم بود
من ملک بودم و فردوس برین جایم بود
*****
آدم آورد در این دیر خراب آبادم
*****
چو بدین دیر در افتادم از آن بزم سرور
خیره شد چشم دلم از اثر شعله ی طور
*****
به سر افکنده مرا آرزوی وصل تو شور
سایه ی طوبی و دلجویی حور و لب جوی
*****
به هوای سر کوی تو برفت از یادم
*****
واعظ افسانه ی بیهوده مخوان با من زار
که منِ شیفته را پند نیاید در کار
*****
دل سودازده چون بر کنم از مهر نگار؟
نیست بر لوح دلم جز الف قامت یار
*****
چه کنم حرف دگر یاد نداد استادم
دیوان نیر.تضمینی از غزل حافظ.ص269
